Ο Αυστριακός οικονομολόγος Friedrich von Hayek, που πέθανε το 1992 στην ηλικία των 93, είχε πει κάποτε πως η μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι να ζήσεις περισσότερο από τους αντιπάλους σου. Σε αυτό ήταν τυχερός, αφού έζησε 50 χρόνια παραπάνω από τον Keynes, ο οποίος και τον είχε κατατροπώσει σε διανοητικό επίπεδο, όσο ήταν εν ζωή.
Η μεγάλη αποθέωσή του έγινε τη δεκαετία του 1980, όταν η Margaret Thatcher χρησιμοποίησε στοιχεία από το βιβλίο του The Road to Serfdom (1944), με το οποίο επιτίθετο στον κεντρικό σχεδιασμό. Στα οικονομικά όμως δεν υπάρχει μια τελική ετυμηγορία. Αν και η άποψή του ότι η ελεύθερη αγορά υπερτερεί του κεντρικού σχεδιασμού κέρδισε τη γενική αποδοχή, η άποψη του Keynes ότι η αγορά χρήζει διαρκούς σταθεροποίησης επικράτησε σε πολλά υπουργεία Οικονομικών, και σε κεντρικές τράπεζες.
Και οι δυο απόψεις ξεπεράστηκαν από τη σχολή του Σικάγου, η οποία κυριαρχεί στην οικονομική θεωρία εδώ και 25 χρόνια. Σύμφωνα με αυτήν, αν οι οικονομικοί παράγοντες έχουν πληροφόρηση για όλα τα πιθανά ενδεχόμενα, τότε δεν θα συνέβαιναν συστημικές κρίσεις, παρά μόνο σε έκτακτες και απρόβλεπτες περιπτώσεις, πέραν της ισχύος της οικονομικής θεωρίας.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-08 απαξίωσε τη θεωρία αυτή, αν και οι «ιερείς» της δεν το παραδέχονται, και έφερε ξανά στο προσκήνιο τον Keynes και τον Hayek. Τα ζητήματα δεν έχουν αλλάξει και πολύ από την εποχή που ξέσπασε η μεταξύ τους διαμάχη στη διάρκεια του κραχ των 1930`ς, Τι προκαλεί τη κατάρρευση των αγορών; Ποια είναι η καλύτερη αντίδραση σε μια κατάρρευση; Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αποφυγής μιας μελλοντικής κατάρρευσης;
Για τον Hayek του 1930, και για τους οπαδούς του σήμερα, η κρίση οφείλεται σε υπερβολικές επενδύσεις σε σχέση με τις αποταμιεύσεις, που είναι δυνατές μέσω της επέκτασης της πίστωσης. Οι τράπεζες δανείζουν χαμηλότοκα, με αποτέλεσμα οι οποιεσδήποτε επενδύσεις να είναι προσωρινά κερδοφόρες.
Επειδή όμως οι επενδύσεις αυτές δεν ανταποκρίνονται στη πραγματικότητα, οι απαραίτητες αποταμιεύσεις για να τις ολοκληρώσουν δεν είναι διαθέσιμες. Μπορούν να επιβιώσουν για κάποιο διάστημα με ενέσεις από πλευράς κεντρικής τράπεζας. Στο τέλος όμως, όλοι οι παράγοντες της αγοράς διαπιστώνουν πως δεν υπάρχουν αρκετές αποταμιεύσεις για να ολοκληρωθούν όλα τα επενδυτικά σχέδια. Σε εκείνο λοιπόν το σημείο, επέρχεται το μπαμ.
Η κάθε τεχνητή άνθηση φέρει και τους σπόρους της καταστροφής της. Η ανάκαμψη συμπεριλαμβάνει ρευστοποίηση, μείωση της κατανάλωσης, και αύξηση των αποταμιεύσεων.
Ο Keynes και οι υπέρμαχοί του θα θεωρούσαν τις κρίσεις ως αποτέλεσμα μιας αντίθετης αιτίας: Χαμηλές επενδύσεις σε σχέση με τις αποταμιεύσεις, δηλαδή ανεπαρκής κατανάλωση και ζήτηση, ώστε να συντηρηθεί ένα επίπεδο επενδύσεων πλήρους απασχόλησης, που στο τέλος οδηγεί σε διάψευση των αναμενόμενων κερδών.
Και οι δυο θεωρίες, του Keynes και του Hayek, δεν πολυδιαφέρουν, αφού και οι δυο θεωρούν βασικό στοιχείο των κρίσεων την υπερχρέωση. Τα συμπεράσματα όμως στα οποία καταλήγουν, είναι διαφορετικά.
Για τον Hayek, η ανάκαμψη έχει να κάνει με τη ρευστοποίηση των πλεονασματικών επενδύσεων και την αύξηση της αποταμίευσης.
Για τον Keynes, έχει να κάνει με τη μείωση της τάσης για αποταμίευση, και την αύξηση της κατανάλωσης ώστε να συνεχίσουν να υπάρχουν οι προοπτικές της επιχειρηματικής κερδοφορίας.
Ο Hayeκ απαιτεί περισσότερη λιτότητα, ο Keynes περισσότερες δαπάνες.
Εδώ βρίσκεται το μυστικό του γιατί ο Hayek έχασε από τον Keynes στη δεκαετία του 1930. Η πολιτική της ρευστοποίησης ήταν πολιτικά καταστροφική, αφού στη Γερμανία έφερε στην εξουσία τον Χίτλερ. Όπως τόνισε τότε ο Keynes, αν όλοι (νοικοκυριά, εταιρίες, κυβερνήσεις) άρχιζαν να αποταμιεύουν ταυτόχρονα, δεν θα υπήρχε τρόπος να σταματήσει η πτώση της οικονομίας, παρά μόνο όταν όλοι θα φτώχαιναν ταυτόχρονα.
Αυτό ήταν το βασικό ελάττωμα στη θεωρία του Hayek, που οδήγησε τους περισσότερους οικονομολόγους στο να αγκαλιάσουν τη πολιτική κινήτρων του Keynes. Εκτός από τους φανατικούς οπαδούς του Hayek, όλοι οι υπόλοιποι παραδέχονται ότι το 2009 αποφεύχθηκε ένα νέο κραχ χάρη στη συντονισμένη παροχή κινήτρων που δόθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι κυβερνήσεις πλήρωσαν ακριβά σε αξιοπιστία και πιστοληπτική ικανότητα, την απόφασή τους να στηρίξουν τις τράπεζες και να κρατήσου ζωντανή την οικονομία. Σήμερα όμως, όλο και πιο πολλοί αναγνωρίζουν ότι η λιτότητα του δημοσίου σε εποχές χαμηλής ιδιωτικής δαπάνης, το μόνο που εγγυάται είναι μια χρόνια στασιμότητα, αν όχι μια κατάρρευση.
Για αυτό και θα πρέπει να αλλάξει η πολιτική. Η Ευρώπη είναι πέραν πάσης ελπίδας. Το ζήτημα είναι αν ο Ομπάμα έχει τη δύναμη να γίνει Ρούσβελτ.
Για να αποφευχθούν παρόμοιες κρίσεις στο μέλλον, οι Κεϋνσιανοί ζητάνε ενίσχυση των εργαλείων της μακροοικονομικής διαχείρισης. Οι οπαδοί του Hayek δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα. Είναι ήδη πολύ αργά για να προτείνουν κάποια από τις κλασικές τους θεραπείες: Κατάργηση των κεντρικών τραπεζών, που υποτίθεται ότι είναι οι πηγές της πλεονάζουσας πίστωσης. Όμως, ακόμη και μια τράπεζα χωρίς κεντρικές τράπεζες, θα υπόκειται σε σφάλματα αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Και μια συμπεριφορά αδιαφορίας απέναντι στις συνέπειες αυτών των λαθών αποτελεί κακή πολιτική.
Έτσι, παρά τη διάκρισή του ως φιλόσοφος της ελευθερίας, ο Hayek καλώς έχασε τη μάχη με τον Keynes στη δεκαετία του 1930. Και μάλιστα, καλώς χάνει και τη σημερινή επαναληπτική μεταξύ τους μάχη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου